Gedicht van de week: Giuseppe Ungaretti – Zwerver

Samen met Montale graafde Ungaretti (1888-1970) een nieuwe bedding uit voor de Italiaanse poëzie. Ze legden fundamenteel eigen accenten (Montale is metafysischer, hermetischer, althans qua inhoud), maar deelden een voorliefde voor een eenvoudiger taal, gespeend van romantische franjes. Ungaretti’s gedichten zijn vaak erg kort, bestaande uit zinnen die via enjambementen zijn opengebroken en die zich in een rustig ritme naar het einde bewegen. Ze hebben het karakter van dagdromen, in dagboeken gekrabbelde terzijdes, korte observaties.

Centraal in zijn poëzie staat de ontworteling. Ungaretti werd als zoon van Italianen geboren in Alexandrië (hij heeft nog vertoefd in de literaire kring rond Kaváfis), woonde daarna in Parijs en belandde uiteindelijk in Italië, maar voelde zich heel zijn leven een ontheemde. Het gedicht Zwerver (trouwhartig vertaald door Salvatore Cantore) drukt die fundamentele ontworteling uit, en maakt onmiddellijk duidelijk dat er geen oplossing mogelijk is: er is geen heilig land waar Ungaretti zich misschien zou kunnen thuis voelen, precies omdat het wennen zelf uiteindelijk tot wegkwijnen leidt: Bij elk/nieuw/klimaat/dat ik onderga/voel ik me/kwijnend/omdat/ik er/ooit eens/aan gewend was. Hij kan op elke nieuwe plek één seconde genieten van de andersheid, maar dan is hij eraan gewend geraakt, en biedt de plek hem geen genoegdoening meer. Of nog, in de interpretatie van befaamd exegeet Ana van Liedekerke (ik citeer uit haar spoedig te verschijnen boek Het openplooien van metaperspectieven: performaviteit in moderne poëzie*): ‘Bij elk nieuw klimaat ‘was’ hij er ooit aan gewend, dus het wennen komt eerst, maar dan komt altijd de ont-wenning, waarin hij terug vreemde wordt, en altijd opnieuw begint, waar hij dan altijd opnieuw geboren wordt, teruggekeerd uit te doorleefde tijden; tijden die zo doorleefd zijn dat de routine net niet meer vanzelf gaat en in zijn tegendeel omslaat. En bij elk begin is er een tel waarin hij van dat leven geniet, maar dan wordt het altijd bevlekt door te veel herhaling; een onschuldig land is een land dat niet bevlekt kan worden en op een bepaalde manier vreemd blijft, zodat hij zich er kan thuis voelen.’ Een sublieme analyse, die ook een verklaring aandraagt voor de misschien wel moeilijkste regels van het gedicht:

Bij het geboren worden
teruggekeerd uit te
doorleefde tijden

Het moge duidelijk zijn dat Ungaretti’s gedichten bedrieglijk eenvoudig zijn: de heldere taal bevat paradoxen en gedachtesprongen die niet evident zijn. Gelukkig hoef je poëzie niet te begrijpen in de rationeel-wetenschappelijke zin des woords. Het ritme volgen en begrijpen is soms voldoende.

*Voor de goede verstaander: schrijver dezes hoopt weliswaar dat onderhavig boek er ooit komt, maar voorshands is dit niets dan een luchtkasteel.

door Arthur