Frank McCourt: Angela’s Ashes

༄ OPENINGSZIN

My father and mother should have stayed in New York where they met and married and where I was born.

New York is Franks geboorteplaats, waar hij op zijn vierde met zijn arme gezin wegtrekt, naar een Ierland van ellende en verbittering, en blijft tijdens heel Franks jeugd het beeld van de toekomst en de mogelijkheden – het verhaal speelt zich af tussen het vertrek uit New York en eindigt op zijn negentiende in de terugkeer alleen op een schip.

▼ INHOUD

Frank McCourt is de oudste van de vele kinderen van Angela, een vrouw uit Limerick waar het grootste deel van het boek zich afspeelt, en Malachy, een nietsnut uit het Noorden die zichzelf de pleuris drinkt. Angela’s Ashes is de autobiografische neerslag van McCourts levensverhaal. De ellende van de armoede, de hoop en wanhoop, de overlevingsstrategieën worden tot in de details opgerakeld. Het is geen romantische mijmering over het verleden: we staan in de straten van het doorregende Limerick (‘Above all – we were wet’), en kijken door de ogen van een kleine jongen, die bang is dat hij nooit gratie krijgt als hij het woord ‘pis’ in de mond durft te nemen en onder uiers van koeien hangt om zijn honger te stillen.

Kinderen sterven, mensen lopen mank, zusters en meesters worden razend van het minste tegenspreken, en in de ‘lanes’, de laagste straten van Limerick – de naam ‘straat’ niet waard –, naast een beerput waar de hele straat zijn gevoeg komt weggooien, probeert Frank de schaamte te beperken, te spelen te midden van het overleven. Hij leert de Latijnse spreuken uit zijn hoofd, maar krijgt de deur dichtgeslagen wanneer hij misdienaar wil worden. Er zijn periodes aan de afgrond, verschrikkelijke koortsen, twee liefdes die hij beide ontmoet wanneer hun dood nabij is, ogen die zo dichtslippen dat hij blind dreigt te worden. Als hij elf is vertrekt zijn vader naar Engeland, om te werken in de fabrieken, maar de telegrammen met geld komen nooit.

Het boek cirkelt rond de invloed van de Kerk met een tastbare notie van zonde, als een vuiligheid die aan de witte ziel kleeft; de ellende van de armoede met een afwezige en dronken vader die slechts ‘och ach’ mompelt wanneer hij op zijn verantwoordelijkheden wordt gewezen, en kind zijn in een wereld die van je vodden afleest welke plek je op de wereld zal vervullen. De titel is het terugkerende beeld van Franks moeder, een sigaret tussen de lippen, die na de zoveelste slag zwijgend in de assen van het vuur staart, als er geen geld overblijft voor kolen.

▲ WAAROM IS HET GOED

McCourt heeft een zeldzaam rechtuit manier van schrijven. Dialogen worden niet ingeleid maar volgen elkaar staccato op, met de scheldwoorden en vervormingen van de Ierse onderlagen, en korte zinnen die de blik van het kind met zich meebrengen; de eenvoud komt terug in de dwingende herhalingen van de meesters, de standjes van de zusters. Nergens wordt de opeenstapeling van de ellende sentimenteel, nergens een sublimatie van de armoede of een martelaarsbeeld – McCourt kent het dierlijke van de overlevingsstrijd te goed.

Maar de rauwheid is niet louter een mimetische neerslag van een ellendige jeugd. Ze krijgt pas haar volledige kracht in combinatie met de humor en ironische toon, die voortspruiten uit de vindingrijkheid die de armoede met zich meebrengt. En er is poëzie: het licht van de zevende trap, waar de engel zich ophoudt die kinderen aankondigt en raad biedt bij zondes; het kasteel waar Frank als postjongen soms heen fietst en over de velden kan kijken, de ontroering van het gezin die de enige kamer boven ‘Italy’ noemen, omdat ze daar warm bij elkaar zijn. Ongelooflijk hoe in een bittere wereld, bang van verandering en met een eindeloze smet op armoede, de wil om te spelen, te leven zo krachtig kan bestaan en verbeeld worden.

✎ DE SCHRIJVER

Frank McCourt kwam na zijn jeugd in Ierland naar New York, waar hij leraar werd. Zijn drie werken, Angela’s Ashes, ‘Tis en Teacher Man, schreef hij op latere leeftijd en zijn de neerslag van de verschillende periodes in zijn leven. Voor Angela’s Ashes kreeg hij de Pulitzer Prize.

► VERDICT

Ongelooflijk rauw en ontroerend. Als ze dan toch literatuur willen die iets over de wereld en haar grauwheid leert, geef jongeren dat dit in plaats van Dirk Bracke.

door Ana